قانونی که راضی کننده نبود!

بند دوم ماده الحاقی۴۱ لایحه برنامه هفتم توسعه کشور اشاره دارد به بازنگری قانونی که در مجلس پنجم تصویب شده بود؛ اما تاکنون به لحاظ اجرایی کاستی‌هایی داشته است. برنامه هفتم می‌گوید فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای بازنگری، روزآمدسازی و اصلاح قانون «ممنوعیت به کارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه» و آیین نامه‌های اجرایی آن چاره‌ای بیندیشد.

این قانون تاکنون نتوانسته است به درستی مسیر خود را طی کند و حتی مرکز پژوهش‌های مجلس در تیرماه امسال (۱۴۰۲) در ارزیابی عملکرد قانون «ممنوعیت به کارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه» در گزارشی نوشته است که «در بررسی عملکرد متولیان اجرای قانون و آیین نامه اجرایی و نظارت بر آن، گفتنی است حدود دوسوم از دستگاه‌ها به درخواست مرکز پژوهش‌های مجلس مبنی بر ارسال اطلاعات و گزارش عملکرد، ‏پاسخی نداده اند.

همچنین بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد عمده دستگاه‌هایی که در قبال این قانون وظیفه قانونی ‏مستقیم یا غیرمستقیم دارند، نسبت به اجرای این قانون کم توجه یا بی توجه بوده اند. به طور کلی، اگرچه در زمینه پاسداشت زبان فارسی اقدام مناسبی در دو حیطه نهادسازی و قانون گذاری انجام نشده است، در بعد اجرا (اقدام‌های اجرایی، ضمانت اجرا و نظارت بر اجرا) چالش و ضعف جدی وجود دارد.»

در پایان این گزارش نیز ملاحظات، پیشنهاد‌ها و راهکار‌هایی در چهار محور «سیاست گذاری زبانی»، «مفاد قانون و آیین نامه اجرایی»، «آرایش و ‏نقش آفرینی دستگاه‌ها و بازیگران» و «زمینه‌ها و زیرساخت ها» ارائه شده است.

این گزارش به خوبی نشان می‌دهد که اگر برنامه هفتم از فرهنگستان خواسته است، برای بازنگری، روزآمدسازی و اصلاح آن و آیین نامه‌های اجرایی آن چاره‌ای بیندیشد، چندان دور از واقعیت نیست. دربرگیرندگی آن قانون نشان می‌دهد، اجرای آن می‌توانست بسیار تأثیرگذار باشد. ازجمله بند‌هایی که در قانون مصوب مجلس با عنوان «ممنوعیت به کارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه» در آذر ۷۵ تأکید شده است؛ تبصره ۵ است که می‌گوید: کارخانه ها، کارگاه‌ها و مکان‌های تولیدی و خدماتی و تجاری موظف هستند ظرف مدت دو سال از تاریخ ابلاغ این قانون اسامی تولیدات و ظرف مدت یک سال نام مکان‌های خود را به نام‌ها و واژه‌های غیربیگانه برگردانند یا در بخشی دیگر می‌گوید:

«سخنرانی و مصاحبه رسمی، سخنرانی و مصاحبه رؤسای قوای سه گانه، وزیران و معاونان رئیس جمهور، رؤسای دیوان عالی کشور و دیوان عدالت اداری، دادستان کل کشور، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، فرماندهان ستاد‌های مشترک سپاه پاسداران و ارتش و فرماندهان نیرو‌های پنج گانه سپاه پاسداران و نیرو‌های سه گانه ارتش و فرمانده نیروی انتظامی، معاونان وزیران، رؤسای دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های آموزش عالی، رؤسا، معاونان مدیران کل سازمان‌های دولتی، افراد هم تراز آنان، باید فارسی گویی را رعایت کنند.» به این ترتیب حتی هیچ مسئولی از تیررس این قانون مصون نبوده و نیست.

برای اینکه بدانیم این قانون چقدر اجرایی شده است و چرا به بازنگری و توجه جدی به شیوه اجرا نیاز دارد کافی است، علاوه بر بعد تجاری و بازرگانی به متن سخنرانی مسئولان، بیانیه‌ها و ... سازمان‌های دولتی نظری بیفکنیم و ببینیم و فراوان این واژه‌ها را بیابیم: اپیدمی، آندمیک، پروتکل، فستیوال، کلیپ، تیراژ، توریست، ورک شاپ، آرشیو، کپی رایت، بی ینال، انستیتو، سناریو، انیمیشن، اکیپ، لیست، تکنولوژی، مگاپروژه، دپارتمان، تست، سرچ، آپ تودیت، استادیوم، دربی، کمپین، استراتژی، پنل، سمینار، کنفرانس، ارگان، کنترل، سیستم، کمیسیون، مونتاژ، سیکل، کمپ، تئوری، ریسک، پرسنل، پرینتر، پارت، اپراتور، کادر، چارت، کارتابل، کاور، سمبل، المان، مکانیزه، بروشور، شیفت، بولتن، بیلان، سایت، چت، آنلاین، لینک و ده‌ها واژه دیگر.